Aleksandrów Łódzki jest jednym z kilku miast ówczesnego województwa mazowieckiego powstałych od podstaw na początku XIX stulecia, w epoce, która przyniosła również rozwój łódzkiego okręgu przemysłowego.
Inicjatorami powstania przemysłu włókienniczego były przede wszystkim autonomiczne władze Królestwa Polskiego. W grupie najwybitniejszych pionierów polskiego przemysłu znalazł się również Rafał Bratoszewski, właściciel położonego nad Bzurą majątku Brużyca Wielka.


fot. Rafał Bratoszewski

Rafał Bratoszewski decydując się na założenie osady przemysłowej kierował się chęcią podniesienia dochodowości swych dóbr.
Nowa osada powstała w 1816 r. na terenach w zasadzie dziewiczych, przy trakcie prowadzącym ze Zgierza do Lutomiersaka. Otrzymała nowoczesny, jednolity układ urbanistyczny, co korzystnie wyróżniało ją spośród innych okolicznych ośrodków przemysłowych, gdzie występował przeważnie układ dwóch odrębnych organizmów miejskich łączący nową osadę przemysłową ze starym miastem.
Osadnicy przybywający nad Bzurę pochodzili głównie ze Śląska i Wielkopolski. Należy przypuszczać, że większość była narodowości niemieckiej, chociaż osadnicy przybywali z terenów niegdyś etnicznie polskich. Obok Niemców przybywających
z terytorium Prus oraz Polaków pochodzących z okolicznych wsi i miast, do osady ściągali Żydzi trudniący się handlem i rzemiosłem. Już w 1820 r. ludność osady liczyła ponad tysiąc osób.

Pomyślny rozwój osady przemysłowej w dobrach Brużyckich uwieńczony został nadaniem praw miejskich, co nastąpiło 22 III 1822r. Miastu nadano nazwę Aleksandrów, od imienia cara rosyjskiego Aleksandra I. Od początku nazwa miasta posiadała drugi człon, nawiązujący do jej przynależności administracyjnej.
W korespondencji urzędowej używano nazwy Aleksandrów Łęczycki. Równolegle funkcjonowała również forma: Aleksandrów Fabryczny. Wraz z uzyskaniem przez Łódź dominującej pozycji w całym regionie pod koniec XIX stulecia pojawiła się nazwa Aleksandrów Łódzki, obowiązująca do dnia dzisiejszego.

Pomyślny rozwój Aleksandrowa trwał aż do powstania listopadowego (1830-31).
Po jego upadku załamała się koniunktura dla przemysłu włókienniczego, co doprowadziło do poważnego kryzysu.
W dziesięcioleciu 1835-1845 liczba ludności miasta zaczęła ponownie wzrastać, jednak wkrótce kolejny kryzys podciął podstawy gospodarki miasta. W przededniu powstania styczniowego liczba ludności miasta uległa drastycznemu zmniejszeniu. Regres w aleksandrowskiej wytwórczości włókienniczej i szybki spadek liczby mieszkańców stał się dla władz rosyjskich wygodnym pretekstem do podjęcia decyzji o odebraniu praw miejskich, co nastąpiło w 1869 r. Aleksandrów znów stał się osadą, przynależną administracyjnie do dóbr gminy Brużyca Wielka.



fot. Ratusz

Druga połowa XIX stulecia przyniosła poprawę sytuacji ekonomicznej osady, co wiązało się ze zmianami w asortymencie produkcji miejscowego przemysłu.
Wybuch I Wojny Światowej otworzył zupełnie nowy okres w historii Aleksandrowa Łódzkiego i to we wszystkich dziedzinach życia. Na przedmieściach Aleksandrowa przebiegała jesienią 1914 r. linia frontu niemiecko – rosyjskiego. W toku ciężkich zmagań osada stała się obiektem ataków artyleryjnych. Wojska cesarz Wilhelma II opanowały Aleksandrów pod koniec 1914 r. wprowadzając swój zarząd okupacyjny.
Kres okupacji niemieckiej nastąpił w listopadzie 1918 r. Pierwsze lata w odrodzonej Polsce były jednak trudne. Osada była częściowo zniszczona, jej przemysł nie funkcjonował na skutek odcięcia od rynków zbytu i dewastacji w okresie wojny.

Zaraz po wojnie podjęto starania o przywrócenie osadzie praw miejskich, co stworzyłoby korzystniejsze warunki jej rozwoju. Zostały one uwieńczone powodzeniem dopiero w 1924 r.

Położenie
Gmina Aleksandrów Łódzki położona jest w centralnej Polsce przy skrzyżowaniu dwóch głównych szlaków komunikacyjnych. W strukturze samorządowej Aleksandrów Łódzki znajduje się w powiecie zgierskim. Miasto Aleksandrów Łódzki zajmuje powierzchnię 1 383 ha, natomiast tereny wiejskie 10 263 ha, co łącznie daje 11 646 ha.
Gmina jest zamieszkiwana przez 26 365 mieszkańców, 20 518 osób z terenu miasta, natomiast tereny wiejskie zamieszkuje 5 847 osób (dane z maja 2006 r.).